T-72

zawi3r

T-72 – czołg konstrukcji radzieckiej wprowadzony na uzbrojenie wojsk radzieckich w początku lat 70. Produkowany w Niżnym Tagilu w Uralskiej Fabryce Wagonów (UWZ). Na wyposażenie Wojska Polskiego wszedł w 1978 roku. Do dziś stanowi podstawowy komponent polskich wojsk pancernych – według danych MON z 1 października 2005 w użyciu jest obecnie 597 takich wozów. ZSRR sprzedał licencje na jego produkcję do kilku krajów (Czechosłowacji, Indii, Jugosławii, Polski). W naszym kraju produkowany jest w gliwickim Bumarze. W Polsce występuje w następujących wersjach: T-72M, T-72M1 i T-72M1D. Jego daleko posuniętą modernizacją jest PT-91, których polskie wojska lądowe posiadają 233. Ogółem do połowy lat 90. zbudowano około 20 tysięcy tych czołgów w kilku krajach świata. T-72 używają armie kilkunastu państw. Dla przykładu – Armia Rosyjska posiada 1200 w czynnej służbie i 8000 w rezerwie, Bułgaria – 430, Czechy – 543, Słowacja – 272, Ukraina – 2200, Białoruś – 1200, Indie – 1700, Syria – 1500, Kazachstan – 600, Turkmenistan – 500 (dane na rok 2003).

Konstrukcja:

Czołg posiada wielowarstwowy pancerz czołowy oraz wyposażony jest w automat ładowania armaty (elektromechaniczny zespół automatycznego ładowania), co pozwoliło na zredukowanie załogi do trzech żołnierzy (dowódca, działonowy i kierowca-mechanik).

Pancerz:

kadłub – 80 mm stali + 105 mm tekstolitu szklanego (STEF) + 20 mm stali pod kątem 22 stopni o (grubości przeliczeniowej 530 mm(T-72); 60 mm stali + 105 mm STEF + 50 mm stali o grubości przeliczeniowej – 550 mm (T-72A, T-72M); 16 mm stali o podwyższonej twardości + 60 mm stali + 105 mm STEF + 50 mm stali o grubości przeliczeniowej 580 mm (T-72A, T-72M1); wersje T-72B i T-72S wyposażone w nowy wielowarstwowy pancerz kadłuba, na wozach późniejszych serii instalowany pancerz reaktywny Kontakt-1; T-72BM chroniony integralnym pancerzem reaktywnym II generacji Kontakt-5

wieża – odlew staliwny o grubości, około 280 mm (przód) (T-72) o grubości przeliczeniowej – <410 mm; odlew staliwny z integralnymi komorami mieszczącymi elementy ceramiczne (T-72A, T-72M1) o grubości przeliczeniowej – <530 mm; odlew staliwny z integralnymi komorami mieszczącymi elementy pancerza NERA (T-72B) o grubości przeliczeniowej <640 mm

kadłub boki – 80 mm

Uzbrojenie główne:

armata gładkolufowa 125 mm różnych wersji:

2A26-M2 (D-81; montowana w T-72) kalibru 125 mm na pociski odłamkowo-burzące, kumulacyjne, podkalibrowe

2A46 (D-81T; montowana w T-72A i jego eksportowych wersjach)

2A46M (D-81TM; T-72B, czyli T-72M1M1, i jego eksportowe wersje np. T-72B1, wersja "uboga"), mogąca dodatkowo wystrzeliwać czołgowe ppk

Uzbrojenie dodatkowe:

sprzężony z armatą karabin maszynowy PKT kalibru 7,62 mm

przeciwlotniczy karabin maszynowy (wkm) NSW kalibru 12,7 mm

8 wyrzutni granatów dymnych 902B kalibru 82 mm

Warianty:

ZSRR – Rosja

T-72 Urał ("Ural"; Obiekt 172M; 1973 r.), celownik-dalmierz TPD-2-49, jednostka ognia 39 nabojów
T-72K – czołg dowódczy na bazie T-72, dodatkowa radiostacja R-130M i aparatura nawigacyjna TNA-3
Obiekt 172-2M Bajwoł ("Bawół") – opracowana na początku lat 70. modernizacja T-72; armata 2A46M ze zmienionym systemem stabilizacji, pancerz kadłuba pod kątem 20 stopni, całkowicie metalowe fartuchy chroniące boki kadłuba, ekrany pancerne osłaniające wieżę, jednostka ognia zwiększona do 45 nabojów, zmodyfikowane zawieszenie, wyrzutnie granatów dymnych, silnik 840 KM
T-72 (Obiekt 172M-E,-E1;) – wariant eksportowy, czasem określany jako T-72G
T-72 Urał-1 ("Ural-1"; Obiekt 172M1; 1976 r.) – armata 2A46, nowy pancerz wieży z wkładami korundowymi
T-72A (Obiekt 176; 1979 r.) – celownik-dalmierz TPD-K1, nowy pancerz wieży z wkładami piaskowymi ("Dolly Parton"); w latach 80. przód kadłuba wzmocniony 16 mm płytą ze stali o podwyższonej twardości
T-72AK (Obiekt 176K) – czołg dowódczy na bazie T-72A
T-72AW – T-72A z pancerzem reaktywnym Kontakt-1
T-72B (Obiekt 184; 1985 r.) – system kierowania ogniem 1A40-1, system 9K120 dający możliwość wystrzeliwania czołgowych ppk 9M119, nowa armata 2A46M i układ stabilizacji, wzmocniony pancerz wieży (w kodzie NATO określany jako "Super Dolly Parton") i kadłuba, silnik W-84-1 o mocy 618 kW/840 KM; kolejne serie wozów dopancerzane pancerzem reaktywnym Kontakt-1, czasem określane (niepoprawnie) jako T-72BW, oraz pancerzem reaktywnym Kontakt-5 (od 1988 roku), określane jako T-72BM lub T-72B(M)
T-72B1 (Obiekt 184-1) – odmiana T-72B pozbawiona możliwości wystrzeliwania czołgowych ppk
T-72B1K (Obiekt 184K-1) – czołg dowódczy na bazie T-72B1
T-72BK (Obiekt 184K) – czołg dowódczy na bazie T-72B
T-72BM (Obiekt 184M; 1988 r.) – 1) lub T-72B(M): częste określenie odmiany T-72B z pancerzem reaktywnym Kontakt-5 2)wersja rozwojowa T-72B
T-72BU (Obiekt 188; 1993 r.) – pierwotne oznaczenie T-90
T-72M (Obiekt 172M-E2,-E3,-E4; 1980 r.) – wariant eksportowy T-72A, celownik-dalmierz TPD-K1
T-72M1 (Obiekt 172M-E5,-E6; 1981 r.) – wariant eksportowy T-72A, dalmierz laserowy TPD-K1, pancerz wieży z wkładami piaskowymi (w kodzie NATO określany jako "Dolly Parton"), przód kadłuba wzmocniony 16 mm płytą ze stali o podwyższonej twardości
T-72M1M (Obiekt 172M-E8; 1987 r.)- 1) pierwotne oznaczenie T-72S 2) opracowana w Rosji w latach 90. na eksport modernizacja T-72M1 z systemem obrony aktywnej Arena
T-72S (1987 r.; określany pierwotnie jako T-72M1M) – wariant eksportowy T-72B, pancerz reaktywny Kontakt-1

Jugosławia

M-84 (1983 r.) – odmiana T-72M, rodzimy system kierowania ognia
M-84A (1988 r.) – modernizacja M-84 z warstwowym pancerzem wieży, pasywne nocne urządzenia celownicze
M-92 Vihor (wcześniej określany jako V-2001) – opracowywany od końca lat 90. nowy jugosłowiański czołg
M-84A4 Snajper (1997 r.) – chorwacka modernizacja M-84 z nowym systemem kierowania ogniem
M-94 Degman – chorwacka propozycja modernizacji M-84
M-84AB – 1) eskportowa wersja M-84A, w służbie w siłach pancernych Kuwejtu 2) serbska propozycja modernizacji T-72M i T-72M1
M-84AB1 – serbska propozycja modernizacji czołgów rodziny T-72, z pancerzem reaktywnym II generacji Kontakt-5 i nowym systemem kierowania ognia

Polska

T-72M1D – polskie oznaczenie dowódczej wersji T-72M1
T-72M1Z – polska modernizacja T-72M1, czołg doprowadzony do standardu PT-91 Twardy

Ukraina

T-72AG – ukraińska propozycja modernizacji czołgów rodziny T-72, opracowana z wykorzystaniem elementów T-80UD i T-84
T-72MP – ukraińska propozycja modernizacji czołgów rodziny T-72
T-72-120 (lub T-72AGM) – ukraińska propozycja modernizacji czołgów rodziny T-72 z armatą 120 mm, m.in. z magazynem amunicji w niszy wieży i nowym zmechanizowanym układem ładowania

Inne

T-72 Ajeya – indyjska wersja licencyjna T-72M1
T-72 Asad Babyl ("Lew Babilonu") – iracka wersja licencyjna T-72M1
T-72M1Cz – czechosłowacka modernizacja T-72M1, pancerz reaktywny Dyna-72
T-72M4Cz – czeska modernizacja T-72M1, nowa armata, system kierowania ogniem, silnik, pancerz reaktywny Dyna-72
T-72M1S (określana także jako T-72M1A) – słowacka modernizacja T-72M1, pasywne nocne przyrządy celownicze, pancerz reaktywny Dyna-72
T-72M2 Moderna – słowacka modernizacja T-72M1, nowy system kierowania ogniem, silnik, pancerz reaktywny Dyna-S
T-72SIM-1 – Izraelska modernizacja przeprowadzona przez firmę "Elbit", używana w armii gruzińskiej. Posiada nowy system kierowania ogniem oraz opancerzenie reaktywne.
TR-125 – rumuńska wersja rozwojowa czołgu rodziny T-72

Produkcja w Polsce:

Produkcję licencyjną czołgu T-72 uruchomiono w 1981 w Zakładach Mechanicznych "Bumar-Łabędy" w Gliwicach. Początkowo produkowano model T-72M. W 1986 rozpoczęto produkcję wersji T-72M1. Na bazie tego wozu powstała odmiana dowódcza oznaczona jako T-72M1D. Czołgi produkowane były zarówno na potrzeby Wojska Polskiego, jak i na eksport. Ogółem wyprodukowano 1610 pojazdów. Ze względu na trudności gospodarcze w drugiej połowie lat 80. większość wyprodukowanych czołgów T-72 przeznaczano na eksport, m.in. do Iraku, NRD (156 szt.), Iranu (104 szt. w latach 1994 - 95), na Węgry.

W latach 1987-1989 prowadzono rozmowy w sprawie przekazania licencji następnej wersji czołgu oznaczonej jako T-72S. Po zmianach politycznych w Polsce w 1989 rozmowy te zostały zerwane przez stronę polską, co zakończyło proces pozyskiwania dokumentacji licencyjnej kolejnych wersji czołgu T-72.

Udział w konfliktach zbrojnych:

Czołgi T-72 w momencie pojawienia się zadziwiły świat skutecznością armaty kalibru 125 mm. Po raz pierwszy zostały użyte w Polsce podczas stanu wojennego do pacyfikacji KWK "Wujek" w Katowicach oraz do blokad drogowych w całym kraju. Następnie zostały użyte w trakcie konfliktu w Libanie w 1982 roku walczyły z amerykańskimi M60 Patton i zdarzało się, że bezpośrednie trafienie zrywało wieżę trafionego czołgu. Z drugiej strony pociski z armaty kalibru 105 mm dość łatwo przebijały pancerz T-72.

Czołgi te stanowiły też wyposażenie armii irackiej, obok starych T-55, w trakcie konfliktu w Zatoce Perskiej w 1991, jednak używane przez Irakijczyków pierwsze, przestarzałe wersje tych czołgów nie mogły sprostać konstrukcjom zachodnim. Większość została zniszczona przez lotnictwo i śmigłowce szturmowe, a te które walczyły z czołgami, starły się z wczesnymi wersjami czołgów "Abrams" i "Challenger". Pociski wystrzeliwane z T-72 były w stanie przebić pancerze czołgów alianckich z dystansu poniżej 1000 metrów, zaś te były w stanie zniszczyć czołgi irackie z dystansu do 1500 metrów pociskami rdzeniowymi lub bez ograniczeń używając pocisków kumulacyjnych. Wyszła też druga poważna wada: trafienie czołgu, często powodowało zapalenie ładunków miotających znajdujących się na dnie wieży i albo urywało wieżę w potężnym wybuchu (wybuch potrafił być tak silny, że jeden z czołgów "Abrams" znajdujący się w bezpośredniej bliskości eksplodującego T-72 został zniszczony), albo czołg palił się i nagrzewał do takiej temperatury, że topiły się na nim elementy.